نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی

نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی یا در اصطلاح پزشکی ال پی یکی از روش های رایج تشخیصی و درمانی در بسیاری از بیماری های مغز و اعصاب است.

عمل نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی معمولا به صورت نشسته و یا درازکش توسط متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) انجام می شود.

برای انجام ال پی معمولا از یک سرنگ با سوزن بسیار باریک و ظریف استفاده می شود. سوزن نمونه گیری از فضای بین مهره های کمر عبور داده می شود. تا به فضای پر شده از مایع مغزی نخاعی برسد. سپس نمونه گیری با دقت مضاعف انجام می پذیرد.

آیا ممکن است نمونه گیری مایع مغزی نخاعی باعث آسیب به سیستم عصبی بدن شود؟ آیا این عمل می تواند به نخاع آسیب وارد کند؟

شما ممکن است شایعاتی در مورد نمونه گیری مایع مغزی نخاعی شنیده باشید . مثلا این که فلان بیمار در اثر بی احتیاطی یا هر علت دیگر دچار آسیب و فلج دائمی شده است. در همین جا خیال شما را آسوده کنیم که فرآیند نمونه گیری ال پی کاملا بی خطر است. علت بی خطر بودن آن، این است که طناب نخاعی در مهره دوم کمری به پایان می رسد. نمونه گیری از سطح زیر مهره سوم و پایین تر از آن انجام می گیرد. بنابراین نمونه گیری مایع مغزی نخاعی هیچ آسیب و عارضه ای برای سیستم نخاع و اعصاب نخواهد داشت.

برای تشخیص چه مواردی از نمونه گیری مایع مغزی نخاعی استفاده می شود؟

در بسیاری از بیماری سیستم مغز و اعصاب، متخصصین نورولوژی برای تشخیص دقیق تر بیماری از نمونه گیری مایع نخاع استفاده می نمایند. این می تواند شامل انواع عفونت های مغز و نخاع، التهابات ایجاد شده در سیستم عصبی مغزی باشد. مهمترین دلایلی که یک متخصص نورولوژی را مجاب می کند که اقدام به ال پی نماید موارد ذیل می باشد:

• اندازه گیری فشار مغزی در بیمارانی که به هر دلیلی دچار افزایش یا کاهش در فشار مایع محاط کننده اطراف مغز و نخاع شده اند.
• بررسی متاستازها یا به عبارتی گسترش و مهاجرت سلول‌های سرطانی از یک بافت سرطانی به مننژ(پرده پوشاننده اطراف مغز).
• یکی از روش های درمانی برای کاهش فشار بالای مغز
• کاهش حجم مایع نخاعی در بیماران هیدروسفالی. بیماری هیدروسفالی بیماری است که باعث افزایش در حجم مایع نخاعی شود. افزایش حجم مغز را تحت فشار قرار می دهد.لذا به وسیله ال پی می توان این حجم اضافه را از مغز خارج نمود.
• تشخیص خونریزی های ایجاد شده در زیر لایه عنکبوتیه مغز. لایه عنکبوتیه یا همان آراکنوئید لایه پوشاننده میانی پرده‌های سیستم عصبی مرکزی می‌باشد.
• تشخیص بیماری های التهابی سیستم عصبی بدن مانند ام اس و گلین باره ( نوعی فلج ناگهانی اندام های بدن)

عوارض ال پی چیست؟ چگونه اثر این عوارض کم کنیم و یا از بین ببریم؟

شایع ترین عارضه ای که در بیماران پس از انجام ال پی به وجود می آید بروز سردرد است. سردرد خفیف و مدت آن می تواند تا ۴۸ ساعت پس از نمونه گیری باشد. بین ۲۰ تا ۷۰ درصد بیماران این سردرد ها را تجربه می کنند. برای کاهش سردرد ناشی از ال پی، انواع مسکن های درد توسط پزشک تجویز می گردد.

عارضه دیگری که ممکن است بیماران پس از نمونه گیری تجربه کنند، ایجاد حالت تهوع و استفراغ است. همچنین ممکن است بیمار کمی گیج باشد. سفتی عضلات در ناحیه گردن نیز در برخی بیمارانی که ال پی انجام می دهند گزارش شده است. معمولا تمام این نشانه ها با استراحت کردن کاهش یافته و در زمان کوتاهی بر طرف می شوند.

برای کاهش سردرد ناشی از ال پی می توان از یک درمان خانگی سود برد. استفاده از ترکیبات کافئین دار مثل چای یا قهوه جهت کاهش درد مفید است. البته در این مورد، باید حتما نظر نورولوژیستی که تحت درمان ایشان هستید را بگیرید.

کمردرد نیز یکی از مواردی است که گاهی پس از انجام عمل نمونه گیری ممکن است به آن دچار شوید. درد ایجاد شده در کمر ممکن است به پاها نیز کشیده شود. البته این کمردرد موضوع نگران کننده ای نیست. درد معمولا چند روز از پس از ال پی برطرف خواهد شد.

چه مواردی باید قبل از انجام نمونه گیری بررسی شوند؟

حتما قبل از اقدام به ال پی باید سابقه بیماری های قبلی توسط متخصص مغز و اعصاب بررسی شود. بررسی سوابق مصرف دارو توسط بیمار نیز از موارد مهم است که باید مورد سوال و تحقیق قرار گیرد.

در برخی موارد نورولوژیست تست های تشخیصی بیشتری را قبل از ال پی تجویز می نماید. از جمله این آزمایشات می توان به آزمون سی تی اسکن و یا ام آر آی مغزی و تست های انعقادی خون اشاره نمود.

بیمار قبل از انجام نمونه گیری چه کارهایی را باید انجام دهد؟

ال پی معمولا به صورت نشسته و یا دراز کشیده انجام می شود.  بهتر است بیمار قبل از انجام نمونه گیری مایع مغزی نخاعی استحمام کند. همچنین به هیچ عنوان نباید بیمار را از انجام این تست ترساند.

آیا نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی دردآور است؟

به طور قطع همانند همه انواع تزریق و نمونه گیری هایی که توسط سرنگ انجام می گیرد، ال پی نیز دردآور است. البته نورولوژیست با استفاده از بی حس کننده های موضعی نظیر لیدوکائین تا حد زیادی این درد را کاهش می دهد. حتی در مواردی با نظر و صلاحدید متخصص مغز و اعصاب برای بیمار از داروهای خواب آور وریدی استفاده می شود. در این حالت بیمار هیچ دردی را احساس نخواهد کرد.

ال پی چگونه انجام می شود و چقدر طول می کشد؟

نمونه گیری در حالت نشسته یا درازکش انجام می شود. قبل از نمونه گیری محل مورد نظر استریل می شود. برای انجام نمونه گیری مایع مغزی نخاعی از یک سرنگ مخصوص با سوزن بسیار ظریف استفاده می شود. سوزن نمونه گیری از فضای بین دو مهره وارد می شود. در این حین بیمار ممکن است کمی احساس فشار نماید. پس از قرار گرفتن سوزن در محل مناسب فشار خروجی مایع مغزی نخاعی توسط پزشک اندازه گیری می شود. در انتهای نمونه برداری سوزن با احتیاط خارج و محل آن پانسمان می شود.

این فرایند ممکن است تا ۴۵ دقیقه به طول بیانجامد. پس از اتمام نمونه گیری بیمار به مدت یک تا دو ساعت به صورت درازکش استراحت می کند.

آیا ال پی در افرادی که انحراف ستون فقرات یا جراحی قبلی دیسک کمری دارند،ممنوع است؟

در مواردی که بیمار دارای مشکلاتی در ستون فقرات خود می باشد فرآیند نمونه گیری مایع نخاعی متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال مواردی که بیمار دچار آرتروز یا انحراف شدید در ستون فقرات باشد.همچنین در مواردی که بیمار قبلا عمل جراحی ستون فقرات داشته است. در این حالات معمولا مشکلاتی نظیر فاصله کم بین مهره ها و یا چسبندگی محل جراحی باعث می شود که ال پی به راحتی امکان پذیر نباشد. متخصص مغز و اعصاب برای انجام ال پی در در این موارد از متخصص بیهوشی کمک می گیرد. عمل نمونه گیری با دقتی بسیار بالاتر و به وسیله دستگاه های تصویربرداری پزشکی انجام می شود.

چه فعالیت هایی پس از نمونه گیری مایع مغزی نخاعی ممنوع بوده و نباید انجام شود؟

قطعا پس از ال پی به لحاظ این که هنوز بافت محل نمونه گیری ترمیم نشده است. همچنین در وضعیت سیستم ستون فقرات و مایع نخاعی تغییراتی ایجاد شده، بیمار باید از انجام برخی فعالیت ها به شدت اجتناب نماید. البته مدت زمان این ممنوعیت پس از نمونه گیری چند روز بیشتر نیست. پس از آن بیمار می تواند فعالیت روزمره خود را از سر بگیرد.

از مهمترین فعالیت هایی که بیمار نباید به هیچ عنوان پس از انجام ال پی آنها را انجام دهد می توان به موارد ذیل اشاره نمود:فعالیت های ورزشی نیمه سنگین و سنگین

برداشتن و بلند کردن اجسام

پیاده روی طولانی مدت و دویدن

مصرف خودسر داروهای ضد درد برای کاهش سردرد و کمردرد