تیک

یکی از اختلالات عصبی شایع که اکثر ما با آن برخورد کرده ایم، تیک های عصبی هستند. شاید شما در طول زندگی خودتان به طور کوتاه مدت دچار تیک شده باشید. یا کودکانی را دیده باشید که دچار حرکات تکراری در صورت یا اندام های خود بوده اند. با دیدن این افراد ممکن است در مورد دانستن علت ایجاد و راهکارهای درمانی این اختلال کنجکاو شده باشید. ما در این مقاله به توضیح انواع تیک و علل ایجاد آن وتوضیح  پیش آگهی و درمان این اختلال حرکتی می پردازیم.

تیک عصبی چه نشانه هایی دارد؟

تیک عصبی به صورت عادتهای حرکتی خوش خیم ظاهر می شود. این عادات شامل حرکات مکرر در صورت ، صاف کردن گلو، تکان دادن چانه، کج کردن گردن، چشمک زدن و… می باشد.

در بعضی مواقع  به خصوص در زمانهایی که  فرد دچار تنشهای عصبی می شود، این حرکات به صورت شدیدتری رخ می دهند.

 ویژگی متمایز تیک بروز حرکات تکراری، یک شکل و غیرقابل کنترل می باشد. البته گاهی بعضی بیماران به صورت موقت و با تمرکز کردن می توانند تا حدی آن را کنترل کرده و از بروز آن جلوگیری کنند. اما به محض حواس پرتی فرد، مجددا حرکات بیمار تکرار خواهد شد.

آیا اختلال تیک در کودکان نیز رخ می دهد؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم که بروز اختلال تیک در کودکان چندان ناشایع نیست. این اسپاسم های عادتی به خصوص در کودکان سنین ۵-۱۰ سال شایع تر است. خوشبختانه بیشتر تیک ها طی چند هفته تا چند ماه به طور خود به خودی و بدون نیاز به درمان ناپدید می شوند.

تیک در افراد دچار عقب ماندگی ذهنی

در کودکان یا بالغین دچار عقب ماندگی ذهنی بعضی حرکات تکراری از جمله حرکات نوسانی در سر، دست تکان دادن، مالیدن کف دستها به همدیگر، مالیدن چشم ها  و حرکت دادن انگشتان جلوی صورت خودش دیده می شود.

سندرم تورت

اکنون که تا حدودی با تیک و علایم آن آشنا شدید به سراغ سندرم تورت که نادرترین و شدیدترین نوع تیک های عصبی است می رویم.

در سندرم تورت فرد دچار تیک های متعدد صوتی، حرکتی و رفتارهای تکانشی و تهاجمی مشکل ساز می شود. این بیماری از زمان کودکی شروع می شود. احتمال ابتلای پسرها، سه برابر بیشتر از دخترهاست.

در ابتدا این بیماری از یک حرکت ساده تکراری شروع می شود و به تدریج بقیه تیک ها اضافه می شوند.

تیک های صوتی به صورت صدای بلند و آزار دهنده یا حتی جیغ کشیدن هستند. از تیک های حرکتی پیچیده می توان به پریدن، چمباتمه زدن، چرخیدن دور یک مسیر دایره وار اشاره کرد. سایر رفتارهای تکراری شایع عبارتند از : لمس کردن افراد، تکرار کردن حرف های خودش یا اطرافیان، تکرار کردن حرکات اطرافیان.

یکی از بدترین تیک های صوتی این سندرم گفتن الفاظ زشت و رکیک به صورت غیرقابل کنترل در بیمار است. جالب اینجاست که این حالت در بیماران ژاپنی کمتر دیده می شود. علت آن فرهنگ این کشور و کمتر بودن کلمات زشت در فرهنگ لغات آنها می باشد.

بیماری های همراه در سندرم تورت

برخی مواقع  در همراهی با این بیماری سایر اختلالات حرکتی عصبی از جمله بلفارواسپاسم (انقباض غیرارادی هر دو پلک که منجر به بسته شدن چشمها می شود) و تورتیکولی (انحراف یک طرفه گردن به طرفین یا عقب و جلو) نیز دیده می شود.

گاهی بیمار قبل از ایجاد این اسپاسم ها دچار یک احساس سفتی و گرفتگی می شود. گاهی نیز یک حس ناخوشایند سر شدن(بی حسی) یا کلافگی را تجربه می کند.

تیک ها چه قدر طول می کشند؟

تیک ها معمولا در حدود چند دقیقه تا چند ساعت و به مدت چند هفته تا چند ماه با شدت کم و زیاد ادامه می یابند.

سوال مهم در اینجا این است که عاقبت افراد مبتلا به سندرم تورت چه می شود؟

در واقع سیر بیماری قابل پیش بینی نیست. در نیمی از نوجوانان تیک ها به صورت خود به خودی تا اوایل بزرگسالی برطرف می شوند.

حتی در صورت باقی ماندن تیک شدت حرکات ضعیف خواهد شد. اما در نیمی دیگر تیک ها پایدارباقی  می مانند.

آیا اختلالات روانپزشکی با سندرم تورت ارتباطی دارند؟

در پاسخ به سوال فوق باید بگوییم که مشکلات روان پزشکی در این گروه بیماران دیده شده است. در طی دوره هایی از بیماری کودکان دچار سندرم بیش فعالی و اختلال وسواس فکری-اجباری شده اند.

همچنین در برخی موارد عدم کنترل خشم و رفتارهای تهاجمی و آسیب به خود مشاهده شده است.

به طور کلی اختلالات روانشناسی در ۴۰ الی ۶۰ درصد بیماران تورت وجود دارد. اما بررسی تست های هوش تفاوتی را بین این بیماران با افراد سالم نشان نداده است.

سوال مهمی که پیش می آید این است که علت ایجاد این سندرم چیست؟

جالب است بدانید که در یک سوم موارد تیک های مختصری در یک نفر از اعضای خانواده فرد مبتلا دیده شده است. محققین تاکنون ژن های متعددی را در رابطه با این سندرم پیدا کرده اند. بنابراین ژنتیک در این این سندرم نقش مهمی دارد.

از سایر علل مطرح در ایجاد سندرم تورت می توان به بروز عفونت ها به ویژه عفونت استرپتوکوکی و صدمات جسمی نیز اشاره کرد.

نکته قابل توجه دیگر این است که بعضی درمان های دارویی در کودکان مبتلا به بیش فعالی، این افراد را در معرض ابتلا یا تشدید تیک قرار خواهد داد.

چه بیماری هایی با تیک اشتباه می شوند؟

بیماری های دیگری نیز هستند که ممکن است با تیک اشتباه شوند. از جمله سندرم رت(نوعی سندرم ژنتیکی نادر)، عوارض ناشی از مصرف مواد محرک (از جمله آمفتامین و کوکائین)، مسمومیت با مونواکسید کربن، انسفالیت(عفونت مغزی)، سکته مغزی و عوارض حرکتی ناشی از آن، عقب ماندگی ذهنی، بیماری های متابولیک مثل بیماری ویلسون (شامل درگیری مغز و کبد) و …

چه اقداماتی هنگام مواجه با فرد مبتلا به تیک باید صورت گیرد؟

پزشک بیمار را ویزیت نموده و با وی صحبت می کند. علاوه بر مشاهده تیک حرکتی، تیک های صوتی را نیز جستجو می کند. با توجه به نقش ژنتیک در این بیماری بهتر است اقوام درجه یک بیمار نیز توسط پزشک ویزیت شوند.

نکات مهمی که در معاینه پزشکی باید به آن ها توجه شوند عبارتند از بررسی وضعیت ذهنی، معاینه چشم و حرکات چشمی، تون عضلانی، نحوه راه رفتن و بررسی وجود لرزش در اندامها. بررسی موارد فوق پزشک را به سمت تشخیص نهایی راهنمایی می کند.

بررسی بیشتر از جمله انجام ام آر آی مغزی در این بیماران تاکنون اختلال واحدی را نشان نداده است. در بررسی های تحقیقاتی با انجام فانکشنال ام آرآی تغییرات مختلفی در نواحی مختلف مغزی دیده شده است.

پژوهش هایی که در زمینه تغییرات بیوشیمیایی در مغز مبتلایان به تورت انجام شده است، تغییراتی را در رسپتورهای دوپامینی در هسته های کودیت مغز نشان داده اند.

درمان های غیردارویی

قدم اول برای کمک به افراد مبتلا به تیک های عصبی استفاده از روش های غیردارویی است.

یکی از این روشها بهره گیری از تکنیک های روان شناسی توسط یک مشاور و روان شناس بالینی می باشد. از تکنیک های موثر در کاهش دادن تیک درمان های شناختی رفتاری است.

در این شیوه، مشاور به بیمار کمک می کند تا تیک های خود را شناخته و نوع تیک و تعداد بروز آن و حالاتی که قبل از بروز تیک در فرد رخ می دهد را شناسایی کند. به عنوان مثال جهت شناخت بهتر تغییرات بدنی قبل و در حین تیک، مشاور به فرد مبتلا پیشنهاد می کند که رو به روی آیینه بایستد تا حالات خود را بتواند با مشاهده مستقیم شناسایی کند.

پس از شناخت تیک نوبت به کنترل آن می رسد. بعضی رفتارها می تواند در کاهش دادن تیک موثر باشند. به طور مثال اگر تیک فردی به صورت خم شدن سر به سمت راست باشد و قبل از بروز آن فرد احساس کشیدگی یا سنگینی در گردن داشته باشد. با خم کردن به سمت مخالف می تواند تا حدی آن را کنترل کند.

در صورت وجود تیک های صوتی با تنفس های عمیق یا با نوشیدن یک لیوان آب می توان آن را کاهش داد.

خانواده،دوستان و نزدیکان نقش مهمی در درمان دارند. تا حد امکان باید از صحبت کردن راجع به تیک پرهیز کرد. توجه بیشتر و تذکر اطرافیان می تواند تیک ها را بدتر و روند درمان را مشکل تر کند.

پیشنهاد می کنیم حتما یک ورزش سبک را در برنامه روزانه خود قرار دهید. با ورزش کردن تا حدود زیادی توجه فرد به تیک کاهش می یابد. ورزش های مناسب شامل پیاده روی، دویدن، شنا کردن و دوچرخه سواری می باشد. همچنین اشتغال به فعالیت هایی نظیر نقاشی کردن و روزنامه خوانی توصیه می شود.

درمان دارویی

دو گروه دارو در درمان این افراد مورد استفاده قرارمی گیرد.

خط اول درمان داروهای کم عارضه ولی با اثربخشی کمتر هستند. دسته داروهای اگونیست آلفا دو آدرنرژیک در ابتدا جهت درمان مد نظر قرار می گیرند. دو نمونه رایج این دسته داروی کلونیدین و گوانفاسین می باشد.

دسته دوم داروهای نورولپتیک هستند. در صورتی که داروهای خط اول موثر واقع نشوند مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله این داروها می توان به هالوپیریدول،  پیموزاید(اورپ)، سولیپراید، رسپریدون و… اشاره کرد.

سایر درمانهای مورد استفاده عبارتند از نالترکسان، متیل فنیدیت(در صورت همراهی با سندرم بیش فعالی)، کلونازپام و در نهایت استفاده از درمانهای جراحی مغزی با استفاده از محرک های تحریک کننده مغزی.