شایعترین نوع فراموشی در بین سالمندان، بیماری آلزایمر است. برای اولین بار دکتر آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۶ این بیمار را شناسایی کرد. او یک روان پزشک آلمانی بود. اولین بیمار شناسایی شده یک خانم ۵۱ ساله دچار بدبینی، اختلال خواب و حافظه و پرخاشگری بودند. طی مدت پنج سال در اثر بیماری فوت نمود. این پزشک در کالبدشکافی مغز پلاک هایی رو شناسایی نمود که مشخصه این بیماری بود. حدود چهار سال پس از کشف، این بیماری به نام خود ایشان نامگذاری شد.
آلزایمر چیست؟
آلزایمر یک بیماری غیرواگیر هست که البته استعداد ژنتیکی هم در ابتلا نقش دارد. بیشتر در سالمندان دیده می شود. احتمال بروز آلزایمر با بالا رفتن سن افزایش می یابد. به طوری که شیوع بیماری در افراد کمتر از ۶۵ سال ۱%، ۶۵-۷۵ سال ۵%، ۷۵-۸۵ سال ۲۰% و در بالای ۸۵ سالگی ۵۰ % می باشد.
تصور می شود که عوامل محیطی و ژنتیکی هر دو در بروز آن موثر هستند.
عوامل محیطی مستعدکننده بروز آلزایمر
- افسردگی در سالمندان با بروز بیماری آلزایمر مرتبط است. بروز علایم افسردگی می تواند نشان دهنده شروع بیماری باشد.
- ضربه به سر، احتمال بروز بیماری را افزایش می دهد.
- ابتلا به دیابت(قند خون بالا)، بیماری های قلبی عروقی و بیماری های عروق مغز
نقش ژنتیک در آلزایمر
در درصد کمی از افراد مبتلا (کمتر از نیم درصد ) بیماری به صورت ژنتیکی منتقل شده است. در صورت انتقال ژنتیکی علایم فرد معمولا در سنین کمتر از ۶۵ سال ظاهر می شود.سه ژن اصلی انتقال این بیماری بر روی سه کروموزوم ۲۱، ۱۴ و ۱ قرار گرفته است. حدود ۲۰۴ جهش ژنتیکی بر روی کروموزوم ۱۴ مسئول بروز این بیماری شناسایی شده است.
در افراد درجه یک فرد مبتلا احتمال بروز آلزایمر بیشتر است. این خطر در خواهر و برادرهای فرد به دو برابر می رسد. احتمال ابتلای دوقلوهای همسان بیشتر از غیر همسان می باشد.
تظاهرات بالینی
مشخصه بیماری اختلال حافظه است. اختلال شناختی پیشرونده که با افزایش سن منجر به ناتوانی فرد می شود. از شروع بیماری تا مرحله نهایی حدود ۲۰ سال طول می کشد.
شایعترین تظاهر آلزایمر اختلال حافظه کوتاه مدت است و در ۹۰% بیماران وجود دارد. حافظه دور معمولا حفظ می شود مگر در مراحل انتهایی و شدید بیماری.
از نشانه های دیگر آن مشکلات تکلم است. کاهش توانایی در یادآوری کلمات و کم حرف شدن در فرد دیده می شود.
اختلالات رفتاری آلزایمر
تعداد زیادی از مبتلایان دچار مشکلات رفتاری هستند. این تغییرات عبارتند از:
- افسردگی
- بی علاقگی
- خیره شدن
- تحریک پذیری و بی قراری
- بی خوابی یا پرخوابی
- پرخوری یا بی اشتهایی
- وابستگی
- رفتارهای مهارگسیخته
- انجام دادن کارهای تکراری و وسواس گونه
مشکلات اعصاب و روان در آلزایمر
- توهم بینایی و شنیداری
- افکار بدبینی شامل دزدی و خیانت
- اشتباه گرفتن زمان و مکان که بسیار شایع است.
افت عملکرد در آلزایمر
عملکرد فرد مبتلا در نتیجه اختلال شناختی و رفتاری به مرور زمان مختل می شود. کاهش عملکرد در زمینه های مختلف عبارتند از:
- از دست دادن شغل
- مشکلات مالی
- مشکلات خانوادگی
- سختی در رانندگی
- سختی در یادگیری کار با ابزار و تکنولوژی جدید
- مشکل در کار با کامپیوتر
مراحل پیشرفته آلزایمر چه علائمی دارد؟
- کندی در حرکت کردن و انجام کارها
- کاهش انعطاف پذیری در حرکات
- سختی در راه رفتن، به صورت کشیدن پاها
- عدم تعادل
روش های تشخیصی
یکی از بهترین راه های تشخیص آلزایمر، استفاده از تست های عصب روان شناختی هستند. این آزمون ها در سطوح مختلف و بر اساس میزان تحصیلات ساخته شده اند. از جمله آنها می توان به تست مونترال، ادن بروک و MMSE اشاره کرد.این آزمون ها نوشتاری بوده و توسط پزشک یا کارشناس روان شناسی انجام می شوند.
همچنین با استفاده از این آزمون ها می توان میزان پیشرفت بیماری را بررسی نمود.
سایر روش های تشخیصی:
آزمایشات خون روتین؛ در این آزمایشات عوامل اثر گذار بر روی حافظه بررسی می شوند. از جمله بررسی عملکرد کبد و کلیه، کم خونی، بیماری های ویروسی، کمبود ویتامین ها، قند خون، چربی خون و …
با اصلاح بیماری های زمینه ای می توان به بهبود وضعیت سلامت جسمی و حافظه بیمار کمک نمود.
در بررسی امواج الکتریکی مغز در افراد مبتلا به آلزایمر کندی ریتم زمینه ای دیده می شود.
تصویربرداری مغز
با کمک سی تی اسکن و یا ام آر آی می توان حجم بافت قشری و لایه زیرین آن را مشاهده نمود. همچنین تشخیص سایر بیماری های مشابه آلزایمر که منجر به اختلال شناختی می شوند امکان پذیر می گردد.از جمله بیماری NPH (هیدروسفالی با فشار طبیعی) که فرد دچار اختلال حافظه، سختی در راه رفتن و بی اختیاری ادرار می باشد.
تست های ژنتیکی
انجام تست های ژنتیکی توصیه نمی شود، مگر:
- بروز فامیلی بیماری
- شروع علایم آلزایمر در سن کمتر از ۶۵ سال
درمان آلزایمر
در آلزایمر تاکنون درمانی که بیماری را متوقف کند، پیدا نشده است. هدف از درمان بهبود علایم فعلی و کند کردن روند پیشرفت بیماری است.
درمان افسردگی، علایم روان پزشکی، کنترل بی قراری و تحریک پذیری بیمارمنجر به کنترل بیماری خواهد شد.
بیماران آلزایمری اغلب اوقات دچار بی قراری می شوند. با کمک داروهای بنزودیازپینی (آلپروزولام، کلونازپام، اگزازپام، کلردیازپوکساید و ….) میتوان تا حدودی آن را بهبود بخشید. هرچند به سبب ایجاد عارضه شناختی تا حد امکان از تجویز آنها اجتناب می شود.
با استفاده از دارودرمانی اختلالات رفتاری را میتوان کنترل نمود. درنتیجه کمک شایانی به خانواده وی کرد.
داروهای موثر بر روند بیماری:
- دنپزیل و نام های معادل آن دنپت، یاسنال و …
- گالانتامین
- ریواستیگمین (اگزلون)
- ممانتین (ابیکسا)، از این دارو در موارد متوسط تا شدید بیماری استفاده می شود.
چگونه از ابتلا به آلزایمر پیشگیری کنیم؟
ورزش کردن را فراموش نکنید
یکی از راه های موثر در پیشگیری از بروز فراموشی ورزش کردن است. با ورزش خطر ابتلا به بیماری های قلبی، قند خون بالا و فشارخون کاهش می یابد. با کاهش عوارض فوق احتمال ابتلا به آلزایمر نیز کمتر می شود. ورزش های هوازی در این میان نقش مهمی دارند. به طور متوسط انجام ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط توصیه می شود.
داشتن رژیم غذایی سالم
در تحقیقات علمی گسترده تاثیرات مثبت داشتن رژیم غذایی مناسب در کاهش ابتلا به فراموشی ذکر شده است. در حال حاضر رژیم مدیترانه ای و رژیم DASH توصیه می شود.این رژیم ها شامل محدود کردن مصرف گوشت قرمز و چربی مصرفی است. در مقابل توصیه به مصرف ماهی، روغن های گیاهی، غلات، حبوبات، آجیل و میوه و سبزی می شود.
مصرف امگا ۳ و ویتامین E و حفظ سطح مناسب ویتامین D را نیز باید مدنظر قرار داد.
اجتناب از سیگار کشیدن
درمان و کنترل بیماری های قلبی و عروقی
کنترل قند خون بالا(دیابت)
کنترل فشار خون بالا
حفظ سلامت روح و روان، با اجتناب از شرایط استرس زا
انجام مهارت های ذهنی مثل شطرنج بازی کردن، حل جدول، انجام پازل
انجام دادن یوگا، مدیتیشن و موسیقی درمانی نیز از عوامل تاثیر گذار در بهبود حافظه و پیشگیری از فراموشی هستند.
