سردرد خوشه ای

سردردهای خوشه ای یکی از دردناک ترین انواع سردرد است. سردرد خوشه ای معمولاً شما را در نیمه شب با درد شدید در یک چشم یا در یک طرف سر بیدار می کند.

این سردرد در الگوهای چرخه ای یا دوره های خوشه ای اتفاق می افتد.

حملات مکرر که به عنوان دوره های خوشه ای شناخته می شوند، می توانند از هفته ها تا ماه ها ادامه داشته باشند.

معمولاً با متوقف شدن سردرد، دوره های بهبودی شروع می شوند. در طول بهبودی، هیچ سردردی برای ماهها و حتی گاهی اوقات سالها اتفاق نمی افتد.

خوشبختانه سردردهای خوشه ای خطرناک نیستند.

درمان ها می توانند حملات سردرد خوشه ای را کوتاه و خفیف تر کنند. علاوه بر این  داروها می توانند تعداد سردردهای خوشه ای شما را کاهش دهند.

ویژگی های سردرد خوشه ای

سردرد خوشه ای سریعاً رخ می دهد، معمولاً بدون هشدار. اگرچه ممکن است ابتدا حالت تهوع و پیش درآمد های میگرنی داشته باشید.

علائم و نشانه های رایج در طول سردرد عبارتند از:

• درد آزار دهنده ای که به طور کلی در یک چشم، پشت یا اطراف آن قرار دارد. ممکن است به مناطق دیگر صورت، سر و گردن شما منتقل شود.
• درد یک طرفه
• بی قراری
• قرمزی چشم در طرف درد
• گرفتگی یا آبریزش بینی در طرف آسیب دیده
• تعریق پیشانی یا صورت در طرف آسیب دیده
• رنگ پریدگی پوست (رنگ پریدگی) یا برافروختگی صورت
• ورم اطراف چشم در طرف آسیب دیده
• افتادگی پلک در طرف آسیب دیده

مبتلایان به سردرد خوشه ای، برخلاف مبتلایان به میگرن تمایل به راه رفتن برای تسکین درد دارند. برخی از علائم شبه میگرنی می توانند همراه با سردرد خوشه ای رخ دهند .از جمله حساسیت به نور و صدا. گرچه معمولاً یک طرفه هستند.

مشخصات دوره خوشه

یک دوره خوشه ای معمولاً چند هفته تا چند ماه ادامه دارد.

تاریخ شروع و مدت زمان هر دوره خوشه گاهی از دوره ای به دوره دیگر یکسان است. به عنوان مثال  دوره های خوشه ای می توانند به صورت فصلی رخ دهند ، مانند هر بهار یا هر پاییز.

بیشتر افراد سردردهای خوشه ای اپیزودیک دارند. در سردردهای خوشه ای اپیزودیک ، سردردها به مدت یک هفته تا یک سال اتفاق می افتد . به دنبال آن یک دوره بهبودی بدون درد می تواند تا ۱۲ ماه ادامه داشته باشد.

دوره های خوشه ای مزمن ممکن است بیش از یک سال ادامه داشته باشد.

در طی یک دوره خوشه ای:

• سردرد معمولاً هر روز، گاهی چند بار در روز بروز می کند.
• یک حمله می تواند از ۱۵ دقیقه تا سه ساعت طول بکشد.
• این حملات اغلب هر روز در یک زمان رخ می دهند.
• بیشتر حملات در شب اتفاق می افتد. معمولاً یک تا دو ساعت پس از خوابیدن.

درد معمولاً همانطور که ناگهانی شروع میشود. به سرعت کاهش یافته و پایان می یابد. بعد از حملات، اکثر مردم بدون درد اما خسته هستند.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر تازه دچار سردردهای خوشه ای شده اید برای رد سایر اختلالات و یافتن موثرترین روش درمانی به پزشک مراجعه کنید.

سردرد حتی در موارد شدید ، معمولاً نتیجه یک بیماری زمینه ای نیست. اما می تواند گاهی نشان دهنده یک بیماری پزشکی جدی باشد، مانند تومور مغزی یا پارگی رگ خونی ضعیف شده (آنوریسم).

علاوه بر این اگر سابقه سردرد دارید در صورت تغییر الگوی سردرد به پزشک مراجعه کنید.

اگر هرکدام از این علائم و نشانه ها را دارید ، به اورژانس مراجعه کنید:

• سردرد ناگهانی و شدید
• سردرد همراه با تب ، حالت تهوع یا استفراغ ، سفتی گردن، گیجی ذهنی، تشنج، بی حسی یا مشکلات گفتاری. که می تواند نشان دهنده تعدادی از مشکلات از جمله سکته مغزی، مننژیت (عفونت مغزی )، انسفالیت یا تومور مغزی باشد.
• سردرد بعد از آسیب دیدگی سر، حتی اگر یک سقوط جزئی باشد. به خصوص اگر بدتر شود.
• سردرد ناگهانی و شدیدی متفاوت با سردرد های قبلی
• سردردی که طی روزها بدتر می شود و الگوی آن تغییر کرده است.

علل سردرد خوشه ای

علت دقیق سردردهای خوشه ای ناشناخته است. اما الگوهای سردرد خوشه ای نشان می دهد که ناهنجاری هیپوتالاموس نقش دارد.

برخلاف سردردهای میگرنی و تنشی، سردرد خوشه ای معمولاً با عوامل محرک مانند غذاها، تغییرات هورمونی یا استرس در ارتباط نیست.

با این حال هنگامی که یک دوره خوشه ای شروع می شود، نوشیدن الکل ممکن است به سرعت باعث سردرد شود. به همین دلیل  بسیاری از افراد مبتلا به سردرد خوشه ای از الکل در یک دوره خوشه ای اجتناب می کنند.

سایر محرک های احتمالی عبارتند از :

داروهایی مانند نیتروگلیسیرین (دارویی است که برای درمان بیماری های قلبی استفاده می شود).

عوامل خطر

عوامل خطرناک برای سردرد خوشه ای عبارتند از:

• جنس – مردان بیشتر دچار سردردهای خوشه ای می شوند.
• سن –  بیشتر افرادی که دچار سردردهای خوشه ای می شوند بین ۲۰ تا ۵۰ سال هستند، اگرچه این بیماری در هر سنی ممکن است ایجاد شود.
• سیگار کشیدن –  بسیاری از افرادی که دچار حملات سردرد خوشه ای می شوند سیگاری هستند. با این حال  ترک سیگار معمولاً تأثیری در سردردها ندارد.
• مصرف الکل  – اگر سردردهای خوشه ای دارید، نوشیدن الکل در یک دوره خوشه ای ممکن است خطر حمله را افزایش دهد.
• سابقه خانوادگی –  داشتن یک پدر و مادر یا خواهر یا برادر که سردرد خوشه ای داشته باشد ممکن است خطر ابتلا شما را افزایش دهد.

تشخیص سردرد

سردرد خوشه ای نوع مشخصی از درد و الگوی حملات را دارد. تشخیص به توصیف حملات شما شامل درد ، محل و شدت سردرد و علائم مرتبط بستگی دارد.

اینکه هر چند وقت یکبار سردردهای شما اتفاق می افتد و چه مدت طول می کشد نیز از عوامل مهم هستند. پزشک شما با استفاده از روش های خاص سعی در تشخیص نوع و علت سردرد شما دارد.

معاینه عصبی

معاینه عصبی به پزشک کمک میکند که اختلال عصبی را تشخیص دهد. این معاینه معمولاً در بیمارانی که سردرد خوشه ای دارند طبیعی است.

آزمایشات تصویربرداری

اگر سردردهای غیرمعمول دارید. یا معاینه عصبی غیرطبیعی دارید، ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را برای رد سایر علل جدی درد سر مانند تومور یا آنوریسم را توصیه کند.

آزمایش های معمول تصویربرداری مغز شامل موارد زیر است:

• ام آر آی: این از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و عروق خونی شما استفاده می کند.
• سی تی اسکن:  این کار از یک سری اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی دقیق از مغز شما استفاده می کند.

درمان سردرد خوشه ای

هیچ درمانی برای سردردهای خوشه ای وجود ندارد. هدف از درمان کاهش شدت درد ، کوتاه شدن دوره سردرد و جلوگیری از حملات است.

سردرد خوشه ای به طور ناگهانی بروز می کند و در مدت زمان کوتاهی فروکش میکند. ارزیابی و درمان سردرد خوشه ای دشوار است، زیرا به داروهای سریع اثر نیاز دارد.

بعضی از انواع داروهای حاد می توانند به سرعت تسکین دهنده باشند. روشهای درمانی ذکر شده در زیر برای درمان حاد و پیشگیرانه سردرد خوشه ای بسیار موثر بوده است.

درمان های حاد

درمان های سریع که از طریق پزشک انجام می شود شامل موارد زیر است:

اکسیژن

 استنشاق مختصر اکسیژن خالص از طریق ماسک باعث تسکین چشمگیر می شود. اثرات این روش ایمن و ارزان قیمت را می توان در عرض ۱۵ دقیقه احساس کرد.

اکسیژن به طور کلی بی خطر و بدون عوارض جانبی است. مهمترین ایراد اکسیژن نیاز به حمل سیلندر و تنظیم کننده اکسیژن با خود است. که می تواند در برخی مواقع درمان را ناخوشایند و غیر قابل دسترس کند.

انواع کوچک و قابل حمل در دسترس هستند .اما هنوز هم بعضی از افراد این موارد را غیر عملی می دانند.

تریپتان

فرم تزریقی سوماتریپتان  معمولاً برای درمان میگرن استفاده می شود. یک درمان موثر برای سردرد خوشه ای حاد است.

اولین تزریق ممکن است تحت نظر پزشکی انجام شود.

برخی از افراد ممکن است از استفاده از سوماتریپتان به صورت اسپری بینی سود ببرند. اما برای اکثر افراد این کار به اندازه تزریق موثر نیست و ممکن است مدت زمان بیشتری طول بکشد.

اگر فشار خون بالا و کنترل نشده یا بیماری قلبی داشته باشید ، سوماتریپتان توصیه نمی شود.

داروی تریپتان دیگر، زولمیتریپتان (Zomig) می تواند به صورت اسپری بینی برای تسکین سردرد خوشه ای مصرف شود. اگر نمی توانید سایر روشهای درمان سریع را تحمل کنید، این دارو می تواند یک گزینه باشد.

داروهای خوراکی نسبتاً کند عمل می کنند و اغلب برای درمان حاد سردردهای خوشه ای مفید نیستند.

اکتروتید

(Sandostatin) هورمون مغزی سوماتوستاتین، یک درمان موثر برای سردرد خوشه ای برخی از افراد است. به طور کلی ، اثر آن کمتر است و نسبت به تریپتان ها برای تسکین درد آهسته تر عمل می کند.

بی حس کننده های موضعی

داروهای بی حسی موضعی، مانند لیدوکائین  ممکن است در سردرد خوشه ای وقتی از طریق بینی (داخل بینی) داده می شود، موثر باشد.

دی هیدرو ارگوتامین

 فرم تزریقی دی هیدروارگوتامین ممکن است یک مسکن موثر باشد.

این دارو به صورت استنشاقی (داخل بینی) نیز موجود است. اما ثابت نشده است که این فرم برای سردرد خوشه ای موثر باشد.

درمان های پیشگیرانه

تعیین اینکه از کدام دارو استفاده کنید اغلب به مدت سردرد و تعداد دفعات بروز بستگی دارد. با راهنمایی پزشک می توانید داروها را پس از پایان دوره مورد انتظار، کاهش دهید.

مسدود کننده های کانال کلسیم

 وراپامیل اغلب اولین انتخاب برای جلوگیری از سردرد خوشه ای است. وراپامیل ممکن است با سایر داروها استفاده شود.

گاهی اوقات ، برای کنترل سردرد مزمن خوشه ای ، به استفاده طولانی مدت نیاز است.

عوارض جانبی شامل:

• یبوست
• حالت تهوع
• خستگی
• تورم مچ پا
• فشار خون پایین

کورتیکواستروئیدها

 داروهای مهار کننده التهاب به نام کورتیکواستروئیدها  مانند پردنیزون، داروهای پیشگیرانه سریع هستند. ممکن است برای بسیاری از افراد مبتلا به سردردهای خوشه ای موثر باشد.

اگر:

• وضعیت سردرد خوشه ای شما اخیراً شروع شده
• الگوی دوره های خوشه ای مختصر و بهبودهای طولانی مدت دارید

ممکن است پزشک کورتون را تجویز کند.

اگرچه کورتیکواستروئیدها ممکن است گزینه مناسبی برای استفاده برای چند روز باشد. اما عوارض جانبی جدی مانند دیابت، فشار خون بالا و آب مروارید آنها را برای استفاده طولانی مدت نامناسب می کند.

کربنات لیتیوم

کربنات لیتیوم که برای درمان اختلال دو قطبی استفاده می شود.

اگر سایر داروها از سردردهای خوشه ای جلوگیری نکرده باشند، ممکن است در پیشگیری از سردرد مزمن خوشه ای مثر باشد.

عوارض جانبی شامل لرزش، افزایش تشنگی و اسهال است. پزشک شما می تواند دوز مصرفی را تنظیم کند تا عوارض جانبی را به حداقل برساند.

در حالی که این دارو را مصرف می کنید، خون شما به طور منظم از نظر عوارض جانبی جدی تر، مانند آسیب کلیه  و کم کاری تیروئید بررسی می شود.

بلوک عصبی

تزریق یک ماده بی حس کننده (بیهوشی) و کورتیکواستروئید می تواند موثر باشد. این تزریق در ناحیه اطراف عصب پس سری که در پشت سر شما قرار دارد انجام میشود.

بلوک عصب پس سری ممکن است برای تسکین موقتی مفید باشد .تا زمانی که داروهای پیشگیرانه طولانی مدت اثر بگذارد. اغلب در ترکیب با وراپامیل استفاده می شود.

سایر داروهای پیشگیرانه که برای سردرد خوشه ای استفاده می شود شامل داروهای ضد تشنج مانند توپیرامات است.

عمل جراحی

به ندرت ، پزشکان ممکن است جراحی را توصیه کنند.

جراحی برای افرادزیر پیشنهاد می شود:

• سردردهای خوشه ای مزمن دارند
• با درمان تهاجمی تسکین نمی یابند
• نمی توانند داروها یا عوارض جانبی آنها را تحمل کنند

تحریک گانگلیون اسفنوپالاتین شامل جراحی برای کاشت یک محرک عصبی است که توسط یک کنترل از راه دور دستی انجام می شود.

برخی از تحقیقات تسکین سریع درد و دفعات کمتر سردرد را نشان دادند، اما مطالعات بیشتری مورد نیاز است.

تحریک غیرمهاجمی عصب واگ (VNS) یکی دیگر از گزینه های جراحی است. همچنین از یک کنترل کننده دستی برای تحریک الکتریکی عصب واگ از طریق پوست استفاده می کند.

در حالی که تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، برخی مطالعات نشان داد که VNS  به کاهش دفعات سردردهای خوشه ای کمک می کند.

چندین مطالعه کوچک نشان داد که تحریک عصب پس سری در یک یا هر دو طرف ممکن است مفید باشد.

این شامل کاشت الکترود در کنار یک یا هر دو عصب پس سری است.

درمان های بالقوه آینده

محققان در حال مطالعه چندین روش درمانی بالقوه برای سردرد خوشه ای هستند.

تحریک عصب پس سری

 در این روش ، جراح الکترودهایی را در پشت سر شما کاشته و آنها را به یک دستگاه کوچک مانند ضربان ساز (ژنراتور) متصل می کند.

الکترودها سیگنال هایی را برای تحریک ناحیه عصب پس سری ارسال می کنند ، که ممکن است سیگنال های درد شما را مسدود کند.

چندین مطالعه کوچک در مورد تحریک عصب پس سری نشان داد که این روش باعث کاهش درد و دفعات سردرد در برخی از افراد مبتلا به سردردهای خوشه ای مزمن می شود.

تحریک عمیق مغز

در این روش، پزشکان الکترود را در هیپوتالاموس ( ناحیه ای از مغزکه مربوط به سردرد خوشه ای است ) قرار می دهند. جراح الکترود را به ژنراتوری متصل می کند که تکانه های الکتریکی مغز شما را تغییر می دهد و ممکن است به تسکین درد کمک کند.

از آنجا که این شامل قرار دادن الکترود در اعماق مغز است، خطرات قابل توجهی مانند عفونت یا خونریزی وجود دارد.

تحریک عمیق هیپوتالاموس مغزی ممکن است موجب تسکین افرادی شود که دچار سردردهای خوشه ای مزمن هستند و یا  با درمان های دارویی بهبودی نداشتند.

درمان های خانگی

اقدامات زیر ممکن است به شما کمک کند از حمله سردرد خوشه ای در طی یک چرخه جلوگیری کنید:

• به یک برنامه منظم خواب پایبند باشید. دوره های خوشه ای می توانند با تغییر در برنامه خواب طبیعی شروع شوند. در طی یک دوره خوشه ای روال معمول خواب خود را دنبال کنید.
• از مصرف الکل خودداری کنید. مصرف الکل  از جمله آبجو و شراب می تواند به سرعت باعث سردرد در یک دوره خوشه ای شود.
• از آنجا که سردردهای خوشه ای می تواند بسیار دردناک باشد، ممکن است بخواهید برای تسکین درد خود درمان های جایگزین را امتحان کنید.

ملاتونین در درمان حملات شبانه اثر متوسطی داشته است.

برخی شواهد نشان می دهد که کپساسین (از طریق داخل بینی) می تواند دفعات و شدت حملات سردرد خوشه ای را کاهش دهد.

کنار آمدن با سردرد خوشه ای

زندگی با سردرد خوشه ای می تواند ترسناک و دشوار باشد. این حملات غیر قابل تحمل به نظر می رسند و احساس اضطراب و افسردگی در شما ایجاد می کنند. در نهایت ، می توانند کار و کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند.

صحبت با یک مشاور یا درمانگر ممکن است به شما کمک کند تا با اثرات سردردهای خوشه ای کنار بیایید.

یکی از مفیدترین کارهایی که می توانید انجام دهید نگه داشتن دفترچه یادداشت سردرد است. هر بار که سردرد می گیرید ، این جزئیات را یادداشت کنید که ممکن است به پزشک کمک کند نوع سردرد شما را تشخیص دهد و عوامل محرک احتمالی سردرد را کشف کند.

پیش از مراجعه به پزشک چه کارهایی باید انجام دهیم؟

 در یک دفترچه یادداشت سردرد های خود را ثبت کنید. تاریخ و زمان هر سردرد خوشه ای می تواند به شما در شناخت الگوها کمک کند.

• هر سردرد چه مدت طول می کشد؟ طول مدت سردرد را ثبت کنید.
• شدت درد خود را در مقیاسی از ۱ تا ۱۰ ارزیابی کنید ، در حالی که ۱۰ شدیدترین درد است.
• عوامل محرک احتمالی را که ممکن است باعث سردرد شما بشوند مانند برخی غذاها ، اصوات ، بوها ، فعالیت بدنی یا خواب زیاد را ذکر کنید.
• آیا قبل از سردرد علائمی دارید؟
• همه داروها ، ویتامین ها و مکمل ها و دوزمصرف آنها حتی اگر ارتباطی با سردرد شما نداشته باشند را لیست کنید.
• آیا درد ها بهبود می یابند؟

در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را به ملاقات خود ببرید تا به شما کمک کند اطلاعات دریافتی را به خاطر بسپارید.

سوالاتی را لیست کنید که از پزشک خود بپرسید. در مورد سردردهای خوشه ای ، سوالات اساسی عبارتند از:

• چه چیزی احتمالاً باعث بروز علائم من شده است؟
• چه علل احتمالی دیگری وجود دارد؟
• به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• آیا احتمالاً شرایط من موقتی است یا مزمن؟
• چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• چه روش های درمانی دیگری وجود دارد
• آیا محدودیت هایی وجود دارد که لازم باشد آنها را انجام دهم؟