یکی از علل بسیار رایج مراجعه افراد به متخصص مغز و اعصاب شکایت از بیخوابی است. تقریبا ۹۵% افراد در دوره ای از زندگی خود بی خوابی را تجربه کرده اند. اختلال در خواب می تواند به صورت دیر به خواب رفتن باشد. همچنین بیدار شدن های مکرر در طول شب و یا زود هنگام و یا مطلوب نبودن کیفیت خواب از جمله مشکلات افراد در رابطه با سیکل خواب است.
چطور بیخوابی می تواند تا حد زیادی افرد را کلافه و نگران کند؟
چرخه خواب به واسطه تعامل سیستم غدد درون ریز و سیستم عصبی خودکار بدن تنظیم میشود. یک خواب مناسب می تواند میزان یادگیری و حافظه فرد را بهبود بخشد. با بروزبی خوابی فرد دچار کاهش تمرکز و اختلال حافظه و خستگی در طی روز می شود. در نتیجه عملکرد وی مختل می گردد.
همچنینن در صورت خواب ناکافی سیستم عصبی مغز نیز به طور ثانویه دچار اختلال کارکرد خواهد شد.
انواع بی خوابی
- اختلال در شروع خواب و دیر به خواب رفتن
- اختلال در تداوم خواب (بیدار شدن های مکرر)
- خوابی که منجر به احساس سرحال شدن و برطرف شدن خستگی فرد نشود
علایم بیخوابی چیست؟
- خستگی شدید در طی روز
- افت عملکرد فردی
- افت عملکرد اجتماعی و شغلی
- تغییر در خلق و خو
- خواب آلودگی در طول روز
بیخوابی های گذرا به چه علت هستند؟
بیشتر مردم به صورت گذرا بی خوابی را تجربه می کنند. بروز این بی خوابی ها می تواند در پاسخ به استرس های کوتاه مدت باشد. باید گفت این عارضه یک واکنش طبیعی مغز به اضطراب و نگرانی است. به مدت کوتاهی رخ داده و با از بین رفتن علت اولیه برطرف می شوند.
چه موقع برای درمان بی خوابی باید به نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) مراجعه کرد؟
حدود ۲۰ % افراد در طول سال دچار بی خوابی می شوند. در صورتی که بی خوابی به مدت سه ماه طول بکشد نیاز به درمان دارد.
از علل شایع بروز بی خوابی بروز مشکلات روانشناسی از جمله اضطراب و استرس و وسواس فکری هستند. از علل شایع دیگر بیماری جسمی اخیر می باشد. بیماری هایی از جمله درگیری عصبی عضلانی مثل آرتروز و درد مفاصل، آسم، رفلاکس معده، آلرژی، آپنه خواب، سندرم پای بی قرار می توانند از علل بروز بی خوابی باشند.
بیخوابی مزمن چیست؟
بیخوابی مزمن زمانی است که این اختلال بیشتر از سه ماه و به مدت سه شب یا بیشتر در هفته تکرار شود.
چه افرادی بیشتر در معرض بروز بیخوابی مزمن هستند؟
- زنان
- سالمندان
- بیماری های مزمن
- بیماری های روان پزشکی
- وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین
- تحصیلات کمتر
- ابتلا به وسواس
- عدم توانایی در حل مشکلات
بی خوابی می تواند به دنبال تغییر در شرایط جسمی و روحی افراد بروز کند. ابتلا به بیماری جسمی یا روحی روانی، تغییر در داروهای مصرفی، مصرف مکمل ها و یا شیفت های کاری از علل شایع بروز بی خوابی هستند.
چه رفتارهایی منجر به تشدید بیخوابی در فرد می شود؟
گاهی افرادی که دچار بی خوابی هستند برای خوابیدن کارهایی انجام می دهند که نه تنها کمک کننده نیستند،بلکه منجر به تداوم بی خوابی می شوند.در زیر به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
- تماشای تلویزیون
- استفاده از بازی های کامپیوتری
- کار با گوشی تلفن همراه
- ورزش در زمان های نزدیک به خواب
- غذا خوردن در زمان های نزدیک به خواب
- مصرف خودسرانه داروهای خواب آور و وابستگی به آن
- سیگار کشیدن
- مصرف قهوه و الکل و مواد مخدر
آیا تا به حال برایتان اتفاق افتاده که بعد از خواب کافی احساس کنید که خوب نخوابیده اید و سرحال نیستید؟
اگر این اتفاق به طور مکرر برای شما رخ دهد، ممکن است در این حالت شما دچار بی خوابی متناقض یا پارادوکس بی خوابی شده باشید.در بی خوابی متناقض در بررسی های علمی شامل پلی سومنوگرافی تمام معیار های یک خواب سالم دارد. امواج مغزی که در وضعیت خواب از این افراد ثبت شده، مشابه افراد سالم است.اما خود فرد احساس می کند که خواب خوبی نداشته است.
چه بیماری هایی فرد را مستعد بیخوابی می کنند؟
- بیماری های سیستم عصبی
- بیماری قلبی مثل نارسایی قلبی
- بیماری های درگیر کننده کبد و کلیه
- بیماری های گوارشی مثل رفلاکس اسید معده و زخم های گوارشی
- بیماری های ریوی مثل آسم و برونشیت مزمن
- بزرگی خوش خیم پروستات (با ایجاد شب ادراری)
- بیماری مفاصل مثل روماتیسم مفصلی
- سندرم نشانگان دست (سندرم تونل کارپ)
- سندرم پای بیقرار
- بیماری پارکینسون
- سردردهایی که شب ها بدتر می شوند مثل سردرد خوشه ای، افزایش فشار مغزی، تومور های مغز
- تقریبا همه مشکلات روان پزشکی به نوعی منجر به اختلال خواب می شوند
- افراد مبتلا به اضطراب و افسردگی ممکن است سال ها قبل از شروع علایم بیماری تنها دچار بی خوابی باشند
- بی خوابی می تواند اولین علامت ابتلا به سایکوز(جنون) و همچنین مانیا (سرخوشی بیمارگونه) باشد
آیا مصرف دارو می تواند منجر به بیخوابی شود؟
مصرف برخی داروها جهت درمان بیمار فعلی فرد می تواند از علل بروز بیخوابی باشد. از جمله :
- بتابلوکر ها که جهت درمان فشارخون بالا و بیماری های قلبی استفاده می شوند. مثل پروپانولول، آتنولول، متورال و …
- کلونیدین
- تئوفیلین جهت درمان بیماری های تنفسی
- برخی داروهای ضد افسردگی مثل فلوکستین
- داروهای ضد احتقان برای درمان آلرژی و سینوزیت
- داروهای محرک مثل ریتالین
- برخی داروهای گیاهی و طب سنتی
آیا بیخوابی مزمن عوارضی در پی دارد؟
برطبق تحقیقات انجام شده بروز برخی بیماری ها در افراد مبتلا به بیخوابی مزمن بیشتر از جمعیت عمومی است.از جمله این بیماری ها عبارتند از:
- بیماری های قلبی (۲۱.۹% در مقابل ۹.۵% افراد با خواب طبیعی)
- فشار خون بالا(۴۳.۱% در مقابل ۱۸.۷ %)
- بیماری های سیستم عصبی(۷.۳% در مقابل ۱.۲% )
- مشکلات تنفسی(۲۴.۸ %در مقابل ۵.۷%)
- مشکلات ادراری(۱۹.۷ %در مقابل ۹.۵ % )
- درد مزمن(۵۰.۴% در مقابل ۱۸.۲ % )
- درد مزمن مشکلات گوارشی(۳۳.۶ %در مقابل ۹.۲% )
برای درمان بی خوابی باید چه کرد؟
درمان بیخوابی باید در جهت بهبود علایم باشد. همچنین رفتارهایی که منجر به ایجاد و یا تشدید بیخوابی می شوند باید اصلاح گردد.
در افراد دچار بی خوابی بررسی جهت تشخیص اختلالات سیستم عصبی و روانی بهتر مد نظر قرار گیرند.
از جمله راهکار های موثر استفاده از درمان شناختی رفتاری CBT-i می باشد. این روش درمانی توسط روان شناسان اجرا می شود. موثرترین روش جهت درمان طولانی مدت بی خوابی، CBT –i است.
استفاده از تکنیک های آرام سازی مثل یوگا ، دوش گرفتن و ورزش کردن ( حداقل ۶ ساعت قبل از خواب) در تنظیم خواب افراد کمک کننده خواهد بود.
اجتناب از مصرف قهوه،الکل و استفاده از سیگار حتما باید مورد توجه قرار گیرد.
درمان دارویی بیخوابی
تعدادی داروی خواب آور موثر و بدون عارضه جانبی وجود دارند. از این داروها در درمان کوتاه مدت بی خوابی استفاده می شود. این داروها عبارتند از :
- زالپلون با طول عمر بسیار کوتاه
- زولپیدم با طول عمر کوتاه
- اسزوپیکلون با طول عمر طولانی، این دارو مناسب افرادی است که بی خوابی آنها به صورت بیدار شدن زود هنگام است
- راملتون؛ اثر خواب آوری خفیفی دارد
- سوورکسانت که از سال ۲۰۱۴ برای درمان بی خوابی به کار می رود
در صورتی که بی خوابی با مصرف با داروهای فوق برطرف نشوند از بنزودیازپین ها و داروهای ضد افسردگی استفاده می شود. در اینجا چند مورد از این داروها را معرفی می کنیم:
- فلورازپام
- کوازپام
- تمازپام
- تریازولام
- دوکسپین
- میرتازاپین
- آمی تریپتیلین
- ترازودون
در نهایت دارو درمانی به طور کوتاه مدت باید مد نظر باشد.طی مدت دو الی چهار هفته بهتر است مصرف دارو را متوقف نمود.
از جمله عوارض مصرف داروهای خواب آور :
- اختلال در رانندگی
- اختلال در حافظه کوتاه مدت و بروز فراموشی
- وابستگی به مصرف دارو
- بروز عدم تعادل و افتادن در سالمندان
- خواب آلودگی روزانه یا احساس خستگی
- سرگیجه
